Operatie Pegasus II

Operatie Pegasus II vond plaats in november 1944. Het  was een poging om gestrande Britse militairen over de Rijn naar bevrijd gebied te vervoeren. De operatie mislukte grotendeels, van de 116 mannen die hierbij betrokken waren, bereikten er slechts 7 de veilige zuid-oever van de Rijn.

Met de invasie in Normandië op 6 juni 1944 begint de bevrijding van Europa. Na felle gevechten in de zomer werd begin september in razendsnel tempo het grootste deel van Frankrijk en België bevrijd. Op zondag 17 september 1944 probeerden de geallieerden vanuit België met een opmars via Nederland, Operatie Market Garden, een snel einde aan de oorlog te maken. Als onderdeel van dit grote plan moeten bij Arnhem de bruggen over de Rijn veroverd worden door Britse luchtlandingseenheden. Dit gedeelte van de operatie is bekend geworden als ‘de Slag om Arnhem’. 

Het plan mislukt. De geallieerden komen niet verder dan de Betuwe. Tussen Arnhem en Rhenen wordt de Rijn de frontlijn. Ten zuiden zitten de geallieerden, op de noordoever de Duitse troepen.  

Al tijdens de gevechten en ook in de periode daarna, raken Britse Airborne militairen in de omgeving van Arnhem en Oosterbeek afgesneden van de eigen troepen. Sommigen waren verkeerd gedropt, zoals een grote groep die in de omgeving van de Mossel terecht kwam. Anderen verdwalen of kunnen door de gevechten de eigen troepen niet meer bereiken. Ook zijn er Britse militairen, al dan niet gewond, die uit krijgsgevangenschap hebben weten te ontsnappen. Al deze mannen zwerven over de Veluwe. Met hulp van het verzet worden ze verborgen. In en rond Ede zaten uiteindelijk een paar honderd Britse militairen ondergedoken. 

In overleg met het geallieerde hoofdkwartier in Nijmegen werd besloten hen terug te brengen naar de eigen troepen in bevrijd gebied, zuidelijk van de Rijn. Een grote ontsnappingsoperatie wordt opgezet. In de nacht van 22 op 23 oktober 1944 weten 138 man te ontsnappen: Operatie Pegasus I.  

Omdat niet alle ondergedoken geallieerde militairen mee konden met operatie Pegasus I, wordt in november 1944 een tweede ontsnappingsoperatie gepland: Pegasus II.  

Op donderdag 16 november 1944 verzamelden zich 84 geallieerde militairen (onder andere Britse Airborne militairen en luchtmachtpersoneel) en Nederlandse burgers in de kippenschuren van de familie Wolfswinkel bij Lunteren. Het regende en was koud. In de nacht van 16 op 17 november gingen ze op pad. Ze bereikten vroeg in de ochtend het Wekeromse Zand waar de dag werd doorgebracht. Hier werden zes personen aan de groep toegevoegd. De volgende nacht, van vrijdag 17 op zaterdag 18 november, ging de groep (inmiddels 90 personen) verder richting boerderij Westerrode aan de weg Ede-Otterlo. Bij aankomst liep de groep achter op het tijdschema. Bij Westerrode sluiten nog drie personen aan. Maar een andere groep van 23 personen is nog steeds niet gearriveerd. Men besloot om niet op hen te wachten en door te gaan.  

Via het Mosselse Veld ging de groep richting Planken Wambuis. Onderweg koos de Britse commandant, Major Maguire, een kortere route, ondanks protest van de gidsen van het Nederlandse verzet. De groep belandde hierdoor bij de Hindekamp tussen Duitse artilleriestellingen. Na een Duits ‘halt’ verschool een gedeelte van de groep zich in de struiken. Het signaal om weer verder te trekken bereikte daarna niet iedereen.  

Aangekomen bij de Heidebloemallee bleek alleen de voorhoede van 40 man aanwezig te zijn. Toen de achterblijvers alsnog op pad gingen richting de voorhoede, werden zij beschoten. Er vielen gewonden en er werden krijgsgevangenen gemaakt. De leider van de achterhoede, Major Coke, kwam in de verwarring bij de Duitse commandopost terecht en werd daar gedood. 

De voorhoede met Major Maguire hoort dit vuurgevecht toen ze op weg waren naar de oude Rijksweg 24 (nu N224). Bij het oversteken werd de groep met mitrailleurs onder vuur genomen. Met slechts een paar lichte wapens konden de Britten niets terug doen. De mannen vluchtten en verscholen zich in het bos. 

Van de voorhoede waren nog zeventien man bijeen, waaronder Major Maguire. Ze passeerden de in aanleg zijnde Rijksweg 12 (nu A12) en stopten langs de spoorbaan. Daar worden ze in de vroege ochtend van 18 november 1944 gevangen genomen. 

Slechts kleine groepjes weten de Rijn te bereiken. Uiteindelijk komen van de 116 deelnemers maar zeven mannen veilig op de zuidelijke Rijnoever bij de Amerikaanse troepen in bevrijd gebied aan.  

De trieste balans is dat tijdens de operatie twee deelnemers en één Amerikaanse redder om het leven komen. Eén Nederlandse gids overlijdt een aantal dagen later aan zijn verwondingen. Eén man raakt vermist en wordt nooit meer gevonden. Van de 48 gevangen genomen deelnemers raken er twaalf gewond en worden er drie door de Duitsers ontmaskerd als verzetsmensen. Deze verzetsmensen worden op 8 maart 1945 bij de Woeste Hoeve gefusilleerd. De andere 64 deelnemers weten te ontkomen en duiken weer onder.